Thầy Pháp Hữu

Quê hương đích thực không phải là một ý niệm trừu tượng mà là cái gì chúng ta có thể tiếp xúc và sống được trong mỗi giây phút của đời sống. Không ai có thể lấy nó đi khỏi chúng ta. Người khác có thể chiếm đoạt đất nước ta, họ cũng có thể bắt nhốt ta vào tù, nhưng họ không thể tước đoạt quê hương đích thực và tự do của chúng ta.
Thiền sư Nhất Hạnh

Cách thức chúng ta hành động sẽ ảnh hưởng lên những người thương, lên cộng đồng, lên quốc gia của ta và lên cả thế giới. Nếu có tuệ giác ta sẽ tự hỏi, mình nên làm thế nào để có thể đóng góp một phần vào sự thay đổi tích cực. Hay nhất là chúng ta không hành động với tính cách một cá nhân mà nên làm thế nào để góp phần vào sự thức tỉnh tập thể.

Đứng trước sự khủng hoảng đa diện, chúng ta đang cần vô số vị bồ tát – những con người vị tha ý thức được hạnh phúc của hành tinh này không khác với hạnh phúc của chính mình. Nếu có mặt thực sự khi nghe hay đọc tin tức, chúng ta không thể nào không đau khổ. Không đau khổ là chúng ta trốn tránh sự thật.

Cốt lõi của sự thực tập là nhận diện khổ đau mà không bị nhận chìm vào trong đó hay trở thành nạn nhân của nó. Ta ôm ấp, chấp nhận và thấy rõ điều gì nên làm và điều gì không nên làm. Đó là thiền tập. Đó là cách thức chúng ta kết hợp chiều sâu tâm linh với đời sống hàng ngày. Ta nhận diện, ôm ấp, biết rõ sự thay đổi là cần thiết và trở thành một với nó. Nếu học được cách thức nhận diện, thấu hiểu và chăm sóc khổ đau, chúng ta sẽ có cơ hội chuyển hóa. Đó là sức mạnh nội tâm, là sự lặng yên giữa cơn bão tố.

Chúng ta thường có khuynh hướng muốn người khác thay đổi mà không sẵn sàng để thay đổi chính mình. Thực tập chánh niệm giúp ta gánh lấy tránh nhiệm của mình. Đầu tiên, chúng ta hãy tập lắng nghe. Đôi khi chúng ta cứ chắc chắn là chỉ có một con đường thôi và nó trở thành giáo điều của mình. Chúng ta phải lắng nghe và học cách chia sẻ với tình thương, sử dụng ngôn ngữ để bắc những chiếc cầu, xây dựng sự hòa hợp và mục tiêu chung trong khi vẫn giữ vững được con đường mình đi.

Trong nhiều năm qua chúng tôi đã tổ chức những khóa tu cho những nhà lãnh đaọ về khí hậu khắp nơi trên thế giới. Trong 3 ngày đầu của khóa tu chúng tôi yêu cầu thiền sinh vui lòng tin tưởng chúng tôi và chỉ đầu tư thì giờ vào sự thực tập trở về với chính mình. Chúng tôi nhận ra rằng thiền sinh có thể cảm thấy hơi tội lỗi về việc này. Nhưng chúng tôi đảm bảo với họ là điều này rất quan trọng vì chúng ta muốn làm những hành động dựa trên tình thương, trên sự chăm sóc và trị liệu. Nếu không tiếp xúc được với những gì xảy ra trong nội tâm mình thì chúng ta hiến tặng được gì cho thế giới?

Trở về với chính mình không có nghĩa là chúng ta đặt sự chú tâm lên cái tôi của mình, mà là chúng ta tìm ra được những hạt giống tốt đẹp ở bên trong để đem ra gieo trồng ở bên ngoài. Như vậy chúng ta sẽ có nguyên liệu để hiến tặng cho người thương, bạn bè, đồng nghiệp và tất cả mọi người chung quanh ta. Điều quan trọng nhất là hiến tặng sự có mặt của mình. Bắt đầu với những người gần ta nhất, những người ta cảm thấy dễ chịu, và nhận ra được sự thay đổi và trị liệu đang bắt đầu xảy ra. Từ những kinh nghiệm đó, niềm tin của ta sẽ lớn dần. Ta thấy được sự thành công ở mức độ nhỏ và tin rằng mình cũng sẽ thành công được ở mức độ lớn hơn.

Trong những năm đầu sau khi xuất gia, khả năng của tôi còn rất hạn hẹp.  Số lượng  khổ đau tôi có thể lắng nghe mà không phản ứng lại hay bị căng thẳng còn rất giới hạn. Dần dần tôi có đủ chánh niệm hơn để nhận ra rằng mình có thể quay về nương tựa vào hơi thở. Dù sự chia sẻ kia có thể rất đau lòng, nhưng thay vì bị cuốn theo và bị nhận chìm trong buồn khổ thì tôi được hơi thở bảo hộ. Tôi có mặt cho khổ đau nhưng tôi vẫn giữ được chủ quyền. Sự thực tập nội tâm rất cần thiết vì những thứ chúng ta đang đối mặt hiện nay sẽ mang lại tuyệt vọng và đau buồn. Chúng ta đều cần một nơi để quay về, và chúng ta cần tăng thân. Tăng thân là con đường phía trước. Chúng ta không thể làm một mình. Chúng ta cần một phong trào tập thể, một sự tỉnh thức tập thể, một sự thực tập tập thể.

Lần đầu tiên pha trà cho Thầy sau khi trở thành thị giả, tôi rất nôn nóng pha cho Thầy một tách trà ngon nhất. Vừa chế nước sôi lên những lá trà mới, tôi đã vội muốn rót ra tách để dâng lên Thầy. Nhưng Thầy bảo: Khoang, con hãy để trà ngồi yên. Nếu ngồi thiền thì tất cả mọi thứ đều sẽ tốt hơn. Con hãy cho phép trà được ngồi yên trong 2 phút để hương thơm và tinh ba của trà có thể biểu hiện. Tất cả đều cần thời gian để có thể hiến tặng cái tốt nhất của nó. Từ đó “Tạo cơ hội để mọi thứ được hiến tặng cho đời tinh ba thực sự của nó“ đã trở thành mục tiêu của tôi.

Tâm thức là căn bản của cách thức chúng ta chế tạo ra thế giới. Chúng ta sống trong một nền văn hóa muốn làm cho mọi việc trở nên cầu kỳ hơn nó thực sự là. Và ở đây lại có sự góp phần của cái tôi. Không ai tin được, phương thức giải quyết vấn đề cấp bách của sự thay đổi khí hậu hay công việc đóng góp vào nền hòa bình thế giới lại nghe như có vẻ giản dị như vậy. Có câu: Đừng ngồi đó, hãy làm cái gì đi chứ. Thầy nói ngược lại: Đừng làm gì cả, cứ ngồi đây thôi. Ngồi đây thôi không có nghĩa là không làm gì cả. Ngồi đây thôi có nghĩa là nhìn sâu vào nguyên nhân của khổ đau. Như vậy, chúng ta có thể tháo gỡ được những lớp phức tạp của tình huống.

Nếu không thể ngồi yên và kết nối với sự sống, chúng ta sẽ tiếp tục chồng chất thêm những lớp rắc rối lên khổ đau của mình. Vì vậy cánh đầu tiên của thiền tập là học cách dừng lại, làm chậm lại. Khi con thú bị thương, nó biết dừng lại, nghỉ ngơi và trị liệu. Chúng ta nghĩ, ngồi yên và “không làm gì cả“ là không đóng góp. Ngược lại, chúng ta cho là, chỉ khi làm việc thì mình mới đóng góp. Lẽ dĩ nhiên, có khi điều này cũng đúng. Nhưng cũng có khi hành động của chúng ta không dựa trên tuệ giác của sự trị liệu và chuyển hóa mà dựa trên ý muốn che đậy và trốn tránh điều gì đó. Tập khí chung này đã trở thành một phần của văn hóa chúng ta.

Trong thế giới được thúc đẩy bởi những chuyển động liên tục, sự thực tập dừng lại –  ngồi yên, thở và trở về với chính mình – là một hành động cực đoan. Nhưng điều này giúp chúng ta nhìn rõ, hành động với lòng từ bi thay vì chỉ phản ứng lại, và nuôi dưỡng hạt giống của tuệ giác và sự chuyển hóa. Thực sự dấn thân cho thế giới không bắt đầu bằng những cử chỉ vĩ đại mà bằng những khoảnh khắc có mặt bé nhỏ và vững chãi trong những lúc nguy nan. Tiếp xúc được với sự yên lặng nội tâm, chúng ta bắt đầu tiếp xúc với thế giới một cách sâu sắc hơn. Trên căn bản đó, hành động  của chúng ta, cho dù khiêm tốn đi nữa, cũng sẽ trở thành một phần của sự thức tỉnh tập thể. Đó là cách thức chúng ta đem sự thực tập ra thế giới: không trốn tránh khổ đau mà đối diện nó với sự sáng suốt, bình tĩnh và với tình thương.

Dịch từ sách Calm in the Storm, Zen Ways to Cultivate Stability in an Anxious World
Tác giả: Brother Phap Huu & Jo Confino
Parallex Press xuất bản 2025